COĞRAFYA BİLGİ SİSTEMLERİNİN SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİNE KATKISI NELERDİR?

    Sosyal Bilgiler dersi öğrencileri hayata hazırlayan ve toplumla bütünleşmesini sağlayan derslerin başında gelmektedir. Bu sebeple, bu dersin uygun yöntem ve tekniklerle anlatılması eğitimli bir toplumun oluşması açısından büyük önem taşımaktadır. Son yıllarda hazırlanan Sosyal Bilgiler programlarında, öğrencinin derse katılımını sınırlandıran öğretmen merkezli geleneksel yöntemler yerine, öğrencinin derse aktif olarak katıldığı yeni öğretim yöntemlerinin benimsenmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Ancak bu öğretim yöntemlerinin öğretmenler tarafından yeterince uygulanmadığı görülmektedir. Bunda öğretmenlerin yeterli bilgiye sahip olmayışı, uygun fiziki koşulların sağlanamayışı gibi nedenler etkili olmuştur. Bu eksikliği tespit ederek daha etkili bir Sosyal Bilgiler Öğretiminin yapılabilmesi için, Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojisi ile diğer teknolojik gelişmelerden yararlanılması gerektiği üzerinde durulmuştur.    Okul içindekiler bir tarafa, okul dışında kullanılan birçok teknolojik materyalin günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçası olduğu dikkatlerden kaçmaz. İster okullu olsun ister olmasın her insan teknolojiyi kullanmaktadır. Örneğin bankamatiklerden para çekme farkında olmadan her insanın yararlandığı en basit ve günlük hayatımızın vazgeçilmez teknolojik gelişmesidir. Teknolojinin kullanımı günlük hayatımızın normal akışına renk kattığı gibi onu eskiye nazaran daha kolay ve bazen de karmaşık kılmıştır. Elektrikli ve elektronik araçlar eskiden pek az kullanılıyor olmalarına rağmen, teknolojinin hızla geliştiği günümüzde başta bilgisayar olmak üzere sınıflarda hızlı bir biçimde yer almaya başlamıştır. Zaten İnsanların daha çağdaş bir ortamda yaşama beklentisi teknolojideki hızlı gelişimi de beraberinde getirmiştir. Bu gelişim sürecinde eğitim lokomotif görevi üstlenmiştir. Eğitim sürecinin bir ürünü olarak da değerlendirilebilecek teknolojik gelişim aynı zamanda eğitim sürecinin de yapısını değiştirmiş, eğitim anlayışına farklı bir bakış açısı getirmiştir. (1) Burada önemli olan teknolojiyi eğitimde amacına uygun olarak kullanmaktır. Çünkü derslerde kullanılan araçlar ne kadar gelişmiş olursa olsun zamanında ve amacına uygun olarak kullanılmadıkları sürece hiçbir fayda sağlamazlar. Derslerde kullanılan teknolojik materyaller seçilirken; • Kullanılacak materyalin amaca ve konuya uygunluğu • Sağlanabilir ve kullanma kolaylığı • Öğrenci düzeyine uygun olması, • Öğrenci ve öğretmenin araca karşı tutumu, • Fiziki koşulların uygunluğu, gibi hususlar mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.(2) Ders teknolojisinin öğretim sürecinde yüklendiği temel görev, eğitimin amacına en kısa yoldan ve etkili bir şeklide ulaşmayı sağlamak olmalıdır. Günümüz sınıflarında ne yazık ki teknolojinin derslerde kullanımı henüz istenen seviyede değildir. Bunda öğretmenlerin bazı teknolojik materyalleri kullanacak yeterli bilgiye sahip olmaması ve kullanılacak materyalin eğitim-öğretime katkısını yeterince kavrayamamış olmaları etkilidir. Ayrıca bazı öğretmenler modern materyallerin sınıflarda kendilerinin yerini alacak olmasından endişelenmektedir. Oysa öğretmenlerin araçlar konusunda bilmesi gereken temel ilke, ne kadar modern olursa olsun araçlar öğretmenlerin hiçbir zaman yerine değil, ancak yanında kullanılabilir. Günümüzde teknolojiyi üreten ülkeler bu gerçeği öğretmenlere hatırlatma gereği duymuşlardır. Çünkü iyi bir öğretmen etkin bir sınıf atmosferinin ilk kuralının yüz yüze etkileşim olduğunu bilmek zorundadır. Görsel ve işitsel materyallerin verimli kullanılabilmesi için o aracın kendine özgü özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Bazen çok basit görünen bu özellikler hem araçtan yararlanmayı hem dersin niteliğini çok büyük ölçüde etkilemektedir.(3)    Son yıllarda bilgi teknolojisinde yaşanan hızlı gelişmeye paralel olarak her birey kendi başına öğrenmeye katılma hakkı kazanmaya başlamıştır. Günümüzde çağdaş eğitim teknolojisinden beklenen; öğrenmeyi hızlandırmak, öğretimi kitlelere yaymak, öğretimde fırsat eşitliğini sağlamak, eğitimde verimi yükseltmektir. Eğitim teknolojilerinin en önemli boyutunu meydana getiren ve bireysel öğretim teknolojileri olarak adlandırılan ki en önemlisini bilgisayar ve video-teyplerin oluşturduğu eğitim teknolojileri bu beklentilere en olumlu yanıtı veren araçlardır. Geleneksel yöntemlerle bireysel ayrıcalıkları yeterince dikkate alan bir öğretimi gerçekleştirmek mümkün değildir.(4) Yapılan araştırmalarda öğretmenlerin, Sosyal Bilgiler derslerinde de teknolojik araçlardan yeterince yararlanmadıkları görülmüştür. Bunda teknolojiyi kullanacak öğretmenlerin yeterli bilgiye sahip olmaması, okulların birçoğunun teknolojik araç ve gereçlerden yoksun olması, yöneticilerin teknoloji kullanımı konusunda gerekli desteği sağlamaması, ders süresinin kısa olması..v.s. gibi sebepler etkili olmuştur. Oysa teknolojiden yararlanılarak anlatılan Sosyal Bilgiler derslerinde öğrenmenin daha kolay gerçekleştiği saptanmıştır.(5) Sosyal Bilgiler dersinde geçmişte uygulanan ve giderek önemini kaybetmeye başlayan klasik yöntemlerin yerine derslerde öğrencileri daha canlı kılacak ve derse katılımını sağlayacak görsel araçların ve teknolojiyle birebir bağlantılı olan bilgi sistemlerinin kullanılması gerekmektedir. Tunçbilek (2005) İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinden 400 öğrenci üzerinde yapılan bir araştırmada, Sosyal Bilgiler dersinde öğrenci beklentileri ile ilgili olarak ilk sırayı öğretmenlerin derslerde daha çok görsel materyal kullanması gerektiğini belirtmiş, ayrıca derslerde kullanılan diğer öğretim araç ve gereçlerinin de öğrencilerin dersi anlamalarına yardımcı olduğunu saptamıştır. Sosyal Bilgiler derslerinin daha etkili işlenebilmesi için öğretmenlerin kullanması gereken en önemli teknolojik ve gösteri materyalleri; bilgisayarlar, video-teypler, tepegöz ve projeksiyon cihazlarıdır. ABD ve Kanada başta olmak üzere, bazı Avrupa ülkelerinde bilgisayarlarda kullanılan yeni yazılım ve donanımlar sayesinde Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojileri ile Sosyal Bilgiler derslerinin işlenmeye başlandığı dikkati çekmektedir. Ancak ülkemizde böyle bir uygulamaya henüz geçilememiş olması geç kalınmış bir adım olarak değerlendirilmelidir. CBS Nedir? Bu yöntem, 1960 lı yıllarda bilgisayar teknolojisinin gelişmeye başlaması ile gündeme gelerek günümüzde daha yaygın olarak kullanılmıştır. Yeryüzüne ait herhangi bir özelliğin bilgisayar ortamına aktarılarak gösterilmesi esasına dayanmaktadır. CBS bilgiyle başlar, bu bilgi yerin fiziki özelliklerine aittir. İki tip CBS bilgisi bulunmaktadır. Bunlar yeryüzüne ait olan bilgi ile yeryüzüne ait olmayan bilgilerdir. Yeryüzüne ait bilgi bir noktaya (bir otobüs durağı) ait olabileceği gibi bir çizgiye (yollar) veya bir bölgeye de (alan) ait olabilir. (7)     Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Sosyal Bilgiler Derslerinde Kullanılması En etkili ve çağdaş öğretim yöntemlerinden biri olan bilgisayar destekli eğitimin, geleneksel öğretim yöntemlerini bile daha etkili hale getirdiği, öğrenme sürecini ise daha da hızlandırdığı ortaya çıkarılmıştır.(9) Ayrıca bilgisayar destekli öğretim, öğrencilere yaşama farklı açılardan bakma olanağı sağladığı gibi, işbirlikçi öğrenme gibi grupla çalışma etkinliklerinin yapılmasına de büyük katkılar yapmaktadır.  Günümüz eğitiminde, geleneksel öğretim modellerinin yavaş yavaş terk edilerek, bunun yerine yapılandırmacı öğretim modelinin benimsenmeye başladığı dikkati çekmektedir. Bu modelde aslolan öğrencinin bilgiye mümkün olduğunca kendi çabalarıyla ulaşmasıdır. Bunu da gerek bilgi teknolojilerini gerekse diğer yollara başvurarak gerçekleştirmesi istenmiştir. Bilgisayar teknolojisi öğrencinin bilgiyi araştırarak ulaşmasında çok önemli bir yöntemdir. Zaten yeni Sosyal Bilgiler Programında öğrencilere kazandırılması gereken becerilerin başında, bilgisayar destekli bilgi teknolojilerini etkili bir şekilde kullanılması gösterilmiştir. Yeni Sosyal Bilgiler programının işaret ettiği becerileri kazandırmada veya etkili vatandaş yetiştirmede öğrencinin yararlanması gereken en önemli bilgi teknolojisi, Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojisidir. Eğitimciler CBS’nin okullarda neden önemli bir eğitim aracı olarak kullanıldığının bazı gerekçeleri bulunduğunu ileri sürmüşlerdir. Bunlar öğrencilere bilgisayarı kullanarak akademik yaşamlarında kolaylıklar sağlamak, meslek sahibi olmaları yolunda önemli imkanlar tanımak, şartları iyi analiz etmelerini sağlayarak değişen şartlara göre problemlerini çözmede yardımcı olmak şeklindedir.(10) CBS’nin ilgili derslerde kullanılması konusunda dikkat çekilen bir unsur da eğitime mutlak faydalar sağladığının belirtilmesinin yanında araç yönünün sık sık dile getirilmesidir.(11) Coğrafya ve Sosyal Bilgiler müfredatlarına uygulanması sırasında öğrencilerin ilgilerini bu derslerden çok teknolojiye kaydıracağı bu durumda CBS nin araç olmaktan çıkıp amaç olacağı kaygısı yaşanmaktadır.(12) olması gereken derslerle entegrasyonunun iyi yapılması ve bu programın bu dersleri daha etkili öğretmede bir yöntem olduğunun açıkça ifade edilmesidir. Sonuçta CBS programı amaç olmaktan ziyade faydalanılması gereken bir araç olarak görülmelidir. CBS programı, Okullarda günlük veya daha uzun süreli aktiviteler için de yararlanılabilmektedir. Okulun bulunduğu bölge hakkında bir takım özel bilgiler, öğrencilere ait adres bilgileri, sınıfları, sağlık kayıtları, sınav sonuçları v.s. gibi kişisel bilgileri de depolanarak istendiğinde tekrar kullanılabilir.    Neden CBS Sınıf içi öğretim sürecinde çağdaş öğretim teknolojilerini kullanan öğretmenlerin hem dersi daha verimli işledikleri hem de daha az stres yaşadıkları belirlenmiştir. (13) Klasik yöntemlerle yapılan çalışmaların kapsamı pek fazla geniş değildir. Ancak CBS yöntemiyle yapılan çalışmaların kapsamı ve kabiliyet alanı çok geniştir. Ayrıca zamandan ve emekten tasarruf sağlaması, hata payının çok az olması, hata olsa bile düzeltme imkanı sağlaması tercih edilmesindeki en önemli etmenlerdir. Yapılan çalışmalar bilgisayar ortamında gerçekleştirildiğinden, bireye teknolojik gelişmeleri takip etme ve yeni teknolojileri kullanma imkânı da tanımaktadır.  ESRI, CBS nin Sosyal Bilgiler derslerinde neden kullanılması gerektiğini şu sebeplerden dolayı gerekli ve faydalı görmüştür. 1. CBS bilgisayar okuryazarlığını geliştirir. 2. CBS nin etkin bir şekilde kullanılabilmesi için, yazılım bilgisini geliştirir. 3. Harita ve grafik okuryazarlığını geliştirir. 4. Yer şekilleri hakkında bilgi edinmeyi sağlar. 5. Bilgiye nasıl ulaşılacağını gösterir.Sonuç Eğitim teknolojisi, eğitim reformunu gerçekleştirecek en önemli araç olarak kabul edilmektedir. Çalışanlar, bilgi ve becerinin günümüz bilgi çağında onları her alanda başarılı kılacağını ümit etmektedirler.(16) Eğitim teknolojisinden sağlanan gelişmeler sadece eğitimle uğraşan bireylere değil, toplumun çeşitli kesiminde ki insanlara da yararlar sağlayacaktır. Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojisinin kullanılmaya başlanması eğitimde çığır açacak bir devrim olarak görülmüştür. 1960 lı yıllarda ABD ve Kanada da kullanılmaya başlanan CBS, bu ülkeler başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde de ilk ve ortaöğretim programlarında yer almaya başlaması daha yenidir. Ülkemizde hazırlanan yeni Sosyal Bilgiler programında bilgi teknolojilerinin kullanılması gerektiği belirtilmişse de CBS nin kullanılması gerektiğine yönelik bir ifadeye rastlanamamaktadır. 2005 yılında hazırlanan Coğrafya programında Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojisine yer verilmesi gerektiği belirtilmiş ancak henüz derslerde bu teknolojiden yararlanmaya başlanamamıştır. CBS’ yi kullanabilecek eğitimli öğretmen sayısının çok az olması, yazılımın pahalı olması, okulların, fiziki koşulların yetersiz olması, ders süresinin kısa olması, yazılım temelli uygulamaların yapılmasını sınırlandıran faktörlerdir. Öncelikle öğretmenlere bu programın nasıl kullanılacağının öğretilmesi gerekmektedir. Bazı özel şirketlerin ve üniversitelerin düzenlediği kurslar sayesinde Coğrafya ve Sosyal Bilgiler öğretmenleri programı az da olsa kullanmayı öğrenebilmektedir. Ancak bunun yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Yapılması gereken hizmet içi kurslar düzenlemek ve tüm yurt çapında ki Coğrafya ve Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin bu kurslara belli aralıklarla katılımını sağlamaktır. Ayrıca Sosyal Bilgiler müfredatına da CBS’ yi koymak öğrencilerin çok yönlü beceri kazanmaları, yaratıcılıklarını geliştirmeleri, yeni araç ve gereç kullanmaları yönünde önemli bir adım olacaktır. Bilgisayar teknolojisinden yararlanılarak kullanılan Coğrafi Bilgi Sistemleri harita yapımı içinde devrim sayılabilecek bir yeniliktir. Bugün askeri alanda başta olmak üzere, tarım ve orman bakanlığı, meteoroloji, jeodezi ve jeoloji mühendisliği, tıp, emniyet v.s gibi kurumlara da bilgileri haritalamada her yönüyle büyük kolaylıklar getirmiştir. Ayrıca CBS sadece Coğrafya ve Sosyal Bilgiler dersinde değil, Matematik, Kimya, Tarih v.s. gibi derslerde kullanılabilen bir bilgi teknolojisidir. CBS teknolojisi hızla gelişmektedir. Görünen o ki teknolojinin sağladığı çeşitli yararların farkına varan kurumlara yenileri eklenecek ve birçok alanda kullanılmaya başlanacaktır. 


    KAYNAK:  SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ                    (CBS) TEKNOLOJİSİNİN KULLANILMASI                                                Nihat ŞİMŞEK